Şener OZMEN: “Aya em çi bi zimanê xwe dikin? Baş e, me îspat kir ku bi vî zimanê ku digotin û me jî digot, tiştek pê dernayê, me romanên qerase nivîsandin. Lê, em bi tu awayî neketin rojeva wêjeya cîhanê. Heke ku me bi Tirkî, bi Erebî, bi Farisî, bi İngîlîzî yan bi Elmanî, yan jî bi Frensî, binivîsanda, dê derfet zêdetir bûna ne wisan? Ango, me yê dev ji hemû tiştên ku em kirine em, berdaya...’’

Hevpeyvîn: Îmad BERNAS

Şener Ozmen û xebata wî ya hunerî ya ji pûşîyê

Îmad Bernas: Tu berhemên xwe li gor çi bi nav dikî, romana te ya yekem ‘Rojnivîska Spinoza’ çima Spinoza lê ne yekî/a din? Û romana duyem ‘Pêşbaziya Çîrokên Neqediyayî’ çîrokek neqediyayî û pêşbazî, sebaba neqediyana çîrokê çi ye,? Û berhema ku ji kurteçîrokan pêktê çima ‘Keleh’? Û li gel vê wek nivîskarekî tu berhemên xwe (nivîskariya xwe) di bin kîjan kategoriyê de bi nav dikî?

Şener Ozmen: Nizanim bê ji kîjan pirsê dest pê bikim, lê divê, di nav vê geremola pêşangeha xwe ya takekesî ya ku ev salek e li ser dixebitim de, qet ne be ji cihekî “ewle” û “xewle” dest pê bikim û bajom...  wekî ku Heideggerî jî gotiye,“pirsîn, rê vekirinek e...”, ez jî gelek caran û ji bersivan bêhtir, pirsan diafirînim li der û dora xwe, belkî jî ev yeka han taybetmendiyeke vê qonaxê ye, vê qonaxa kulpêketî ya ku pirs, ji bersivan zêdetir bûne de û bi têra xwe jî balkêş e... Dizwazim, mînakek ji mêjûya hunera nûjen bidim, hinekî qala Félix González-Torresê Kubayî (m.1996) ku navê gelek berhemên xwe (ji bilî çendekan)“Untitled-Bênavûnîşan” danîye, bikim. Torres, di berhemên xwe yên ku bi mînîmalîzmê, bi çalakiya polîtîk (aktîvîzma polîtîk) û hunera têgihînî (conseptual art) re têkilî hev kiriye de salname, gultên şekirî, saet, ampûl, portreyên zimannasiyê û sûretan (giştik metaforîk in) bi kar anî û kelûmelên wî yên bi vî rengî, jê girîngtir, pêwendiya wî ya ku bi kelûmelan re daniyî, ji hêla hin rexnegirên hunerî ve wek ezmûneke, yan jî sîtaveke piştî AIDSê hatibû nirxandin (Torres jî ji AIDSê mir) mesela “navdayîn”, “navlêkirin” yan “navnedayîn” û “navlênekirin”ê jî, bi helwêsta wî derket holê ku Torres, gelek caran peyva “Bênavûnîşan”ê di nav kevanê de bi cî dikir û bi dû vê peyvê re, tiştine din lê dikir, helbet pergala wî ya nivîsandinê biqestî bû, dixwest bi vî awayî ne bi tenê bala rexnegiran, lê ya zimannasan jî bikişîne ser xwe û ser êşa xwe. Tiştek (her çi be) çawan “bênavûnîşan” dibû? Û çima piştî bênavûnîşaniyê, hevokeke ku wê bênavûnîşaniyê bi bîra me dixist (çi ecêb?), dihat? Wî xwe ji hunermendekî bêhtir, wek amûrsazekî didît, amûrsazekî ku bîneran jî tevlî karê xwe dike. Li vir, yek; tevlîbûyîn, dudu; pêvajo, ev herdu mifte, di nirxandin yan jî nêzîktêdayînên li berhemên wî yên ku guherbar bûn û bi hebûna dem û bîneran, derbasî asteke din dibûn, mifteyên sereke bûn, loma Torres, mezintirîn amûrsaz e di mêjûya hunera nûjen de (îmana min ji vê peyva ‘nûjen’ê diçe!), wî tiştekî bênavûnîşan ava kir û hewceyî bi nav dayînê jî nedît! Û wêje, wêjekariya min, nivîskariya min, bê çendî bi van pirs û pirsgirêk û mijaran re têkildar e? Ez berhemên xwe –yên hunerî jî tê de– li gorî çi bi nav dikim?

Belê, yekem romana min ya bi navê Rojnivîska Spinozaya ku min di sala 2005’an de li Amedê dest bi nivîsandina hin beşên wê yên “sereke” kiribûn û di sala 2008’an de li Münihê–ji qewlê gorbihûşt Mihemed Uzunî ve li Munîxê– (ez wek nivîskar û hunermendekî navnetewîyî mêhvan çend mehek lê wê mabûm û ji bilî ger û nivîsandinê min tiştekî din nedikir) min dawî lê anîbû, ji xwendinên min yên li ser felsefeyê, bêhtir jî yên li ser rasyonalîstên sedsala hijdehemîn wek, Benedictus de Spinoza yan jî Bento d’Espiñoza, René Descartes û Gottfried Leibnizî, der çû bû. Ji van ramanweran jî, bi tenê Spinoza, bi şîrove û nêrînên xwe yên ku di Ethica’ya xwe de bi berfirehî şanî me dabû, bandorê li min kiribû. Ne ku min Spinoza nû kifş kiribû, ew hebû, hîn beriya ku ez dest bi nivîsandina Kurdî bikim, li cem min bû, di tûrikê de bû. Wek rasyonalîstên din, Spinoza jî, bi armanca ku bingeheke zanistî bide kar û xebatên xwe yên felsefîk, tevgeriyabû û ev bingehaya jî matematîk bixwe bû, model ev bû, belam Spinoza, ji matematîkê bêhtir, bala xwe dabû geometriyê û di berhemên xwe de, awayê geometriyê bi kar anîbû. Ethica, hem ji hêla dirûvî û hem jî ji hêla naverokê ve, wiha ye. Ji têgihên wî yên esasî yên wek cewher, çawanî, bergeh û sedemîtîyê, min bala xwe dabû azadî û diviyatiyê, mirov çawan azad dibû û azadî çawan dihat bi dest xistin? Bo min pirs jî pirsgirêk jî ev herdu têgih bûn. Di civakeke serobinohevbûyî de mirov çibûn? Wateya hebûna wan çi bû? Ji bo çi dijiyan û ji bo dimiriyan yan jî dihatin kujtin? Ha, di vir de, min têgiheke din li awayê “Kak” Spinozayî zêde dikir, ew jî “zimên” bû û pirs jî bere bere dihatin: Aya, daxwaza azadiyê di her çandekî de mîna hev e yan na? Mirov bi kîjan zimanî daxwazê bike yan jî bi tenê bo wê daxwazê têbikoşe, dibe mirov? Îdeolojî ye yan tiştekî hundirîn e daxwaza azadiyê? Kes û kesayetiyên di romana Rojnivîska Spinozayî de, li dû vê yekê digerin. Roman, ji vê hêlê ve dişibe berhemên J.P. Sartreî, nêzîkayî li lehengên wî dike, ev jî dibetiyeke, lewre hemû lehengên min yên di romana navbirî de xwerû exîstansîyalîst in (gelo?), her yek ji wan bo azadiya xwe têdikoşin û hinek ji wan bi tenê dixwazin wateya vê yekê bi dest bixin ku heke hebe. Bi tevî bingeha wê ya felsefîk, Rojnivîska Spinoza ne romaneke felsefîk e, ev cûre roman, bi ya min di destpêka sedsala bîstan de qediya, rasttirê, têkçû. Xwîner, bi riya dewlet li sera Cîhana Sofiyê, hînî felsefeyê nebûn! Ev li hêlekê, ji hêla din de, min hewl dida ku ez vî zimanî, bêyî ku ji paşxaneya xwe ya klasîk bi dûr bikevim, bi kar bînim, tiştekî ku heya wê rojê nehatibe kirin, bikim. Û min kir jî! Min hêviya hinekan şikand û min hêviyek da hinekan. Eve çito roman e? Çito şêwe ye? Kurdî çawan têra vê vegotinê dike? De kerem bikin, rabûn, romanê û helwêsta nivîskarî dan ber tîrên rexneyên pûç û vala, bi hêviya ku Şener Özmen tiştekî din nenivîsîne!!! Li dû kêmasiyên romanê, li dû kêmasiyên zimên ketin bi carekê re, çima ku min qala rasteqîneyê nekiriye, min got “rasteqîne” ne wisa!? Mesele ev e birakê ezîz, tu statukoparêz ango pergalparêz bî, tu dê nehêlî ku tiştekî nû derbiçe û heke bi tevî hiş û bîra wan derket jî, tu dê lêxî heta ji te bê. Loma jî, ez hinekan wek wêjenûsan nabînim, dikim û nakim nabînim. Belkî jî yê kor, yê ku nabîne ez im... wek Borgesê kore... ez jî kazoxan li zilûmatê dadiçikînim, dibetiya vegerê jî heye, dibînim, xweş dibînim...

Û pirsa duwem û romana duwem, bê çima di Pêşbaziya Çîrokên Neqediyayî de çîrok naqede? Çima “pêşbazî” û çima “çîrok”? Ya ku naqede wek ava gola genî ye, bûye çîranok, yan jî çîroka virvirokê, yan jî goştê gê, şibandin ji we, tiştê ku lehengê romanê Sertac Karanî tevdigerîne, çarenûsa wî ya ku hinek jî dişibe Sysphosî (Sîsîfos) ye û ev nîgaşaya, di Destana Sysphosî ya Albert Camus’yî de jî, nîgaşeke bingehîn e ku jixwe tu çîrokê dizanî. Camus, bi dirêjahiya vegotinê, li dû têgeha tewşî digere, li gorî wî, Sysphos, gewretirîn lehengê neguncandî yî bêcir e û Camus baş dizane ku lehengê wî Sysphos, dê heta hetayê bi wî latê biqidoş re bijî, belam, tiştekî nû jî dibêje; ew keft û lefta ku bi tena serê xwe û berew evrazî têt meşandin, bi serê xwe têkoşînek e, loma xwekuştin ne rêya felatê ye. Heke Sertac Karan jî, mîna Helbestê ku di romana Rojnivîska Spinozayî de, dilzîz û stûxwar bûya, dê ev roman bi pêş neketa. Roman, li ser têgiha berxwedanê ava bû, di her şert û mercên ku li dijî wî ne de Sertac Karan, bi tenê bi riya guherandina paşnavê xwe tevdigere, gavên xwe li gorî saqoyê (kawdanê) davêje, bi ser dikeve yan têkdiçe, ne girîng e, mesele berxwedan e û çîroka ku li dû wî ketî jî, ne çîroka wî bixwe ye.

Û Keleh... Ez dixwazim, çend şîrove û xwendinên ku bi derçûna Kelehê reweşiyayîbi bîra xwîneran xim, yek ji wan ya birêz Umran Aranî bû ku digot;

Keleh ji ser keleheke bilind panoramayeke çîroka wêjeyê xêz dike. Panorama ye lewra ji “go”ya çîrçîrokên me yên klasîk heta “vegotina” herî nûjen coyekê dikişîne û gelek avên cuda dirijîne ser vê coyê, bi gelek metnan re dikeve têkiliyê (em dê qala van têkiliyan bikin) vê yekê jî bi teknîkeke herî nûjen dike. Lewre mirov nikare bibêje ev çîrok Kafkaesk e, realîsta efsûnî ye yan jî wêjeya ezmûnî ye, ji ber ku ev çîrok panoramayeke wisa ye ku ji gelek pêlên wêjeyî heta gelek bingehên felsefî bi hostayî dihundurîne. Nêrîneke yekalî wê nikaribe wê teswîr bike. Herwiha tiştê ku em dê li vir bibêjin jî wê ji nirxandineke heqşînas dûr be çiku ji bo nirxandineke tam ya vê çîrokê divê mirov Freud, Lacan, Deleuze û Guattarî, Ekola Frankfurtê, Zizek û belkî Baudrillard û belkî Agamben baş xwendibe. (http://www.kulturname.com/?p=4270)

Birêz Hamid Omerî jî, di nivîsa xwe ya bi sernavê “Bi Derekê De Neçin / Sêwirîneke Sembolîk e Keleh”ê de, wiha amaje bi çîrokê kiribû;

Ev e edebiyata dinyayê. Ev kurteçîrok, ruhê edebiyatê ne û sertaca kurteçîrokê ne. Kurtçîroka dinyaya duyem, sêyem û çarem û ji qewlê Jîr Aslanî ve ‘li benda’ yên din bin jî! Mesele ne xirê tirtirre yê Jîr Aslanê bêqalik e, ne rûpelên kovarekê ne jî. Belkî mesele dilzîzbûna ku her ‘li bendê mayî’ ye.

Ozmen, helbet kurd e lê bi vê hunera xwe dest nîşan dike ku bes ne nivîskarê kurdan e. Bi jîrbûna xwe, bi şêwaza xwe nivîskarê şerq û xerbê ye. Navên ku xwe di malroman û malçîroka Özmenî de dibînin, bi tena serê xwe mijarên sereke ne. Û hîkayetên van karekteran ne tenê yên kurdan in, bes li kurdan jî tên. Bi van kurteçîrokan bawerî pê tê anîn ku ne bes bi serê ziman e jiyan, ev jiyan, li her derê zindî ye. Hîdeo, Ren û Akîo û navên din jî şahidên vê jiyanê ne. (http://www.kulturname.com/?p=4357)

Û her wiha birêz Hesenê Dewrêş jî, di nivîsa xwe de bêhtir li ser îmkanên peyva “go”yê rawestiyabû;

Îmkanên ku bi peyva “go” derdikevin holê, derfetine zor berfireh li pêşiya kurmanciyê  vedikin; hevokên dirêj yên ku vegotina vî zimanî ji “çanda devkî” derdixin û bi zextan tajon nav “çanda nivîskî”, li ser hisabê narratologyê (zanista vegotinê) bi pirsa “kê go?” derînî nû ku xwezaya vegotin û diyalekta kurmancî fam kiriye û bi hawayekî serkeftî ew di nava çanda bihevreaxaftina xelkê de kişf kiriye û bi beloqkirina peyvekê asasekî kûr yê ku bi teknîkên mîmariya modern her avahî dikare li ser bê lêkirin vedaye. Em dizanin ku di tevayê cîhanê de, di hemû zimanên ku wêje pê tê nivîsandin de, vegotinê şexsê yekemîn (ez) yan şexsê sêyemîn (ew) dide meşandin, lê di vegotina vê kurteçîrokê de her çiqas kesê ku dibê “go” diyar be jî (şexsê sêyemîn), ê/ên ku gotiye û wextê ku gotiye ne diyar e. An ku ne diyar e bê kê û kengî ji kesê ku dibê “go” re gotiye. Vebêjer bi peyva “go” ji alîkî de di bîra xwe tîne û ji aliyê din jî tiştên ku têne bîrê vedibêje, belê “go” him daxwazek e him jî çalakiyek e. (http://www.kulturname.com/?p=4686)

Birêz Şengul Ogur jî, di nivîsa xwe ya bi sernavê “Keleha a posterîorî û a prîorî” deli ser Immanuel Kantî rawestiyabû û Kelehê wek aprîorîdest nîşan kiribû;

Ku em werin ser Keleha Şener Ozmenî em dê bibêjin ku em di derbarê vê Kelehê de bi tiştekî nizanin, em dê nikaribin sentezeke a prîorî li ser Keleha Şener Ozmenî pêk bînin. Loma ti giringî û pêdiviya pirsa ‘’kingê’’ ango zemên ji bo lehengê wî yê bi navê X.’yî nemabû. Heke em Kant bi bîr bînin- ku tişta Kant bi Rexneya Aqilê Xwerû bi xwe re anî, têgihiştineke nû ya li ser ‘’kingê’’ ango zemên bi xwe bû- heke zeman û mekan nikaribin werin têgihkirin, zanîn wê ne pêkan be. Herçiqasî Keleha Şener Ozmenî bi sertîpa navê lehengê wî yê sereke, X.’yî, Xanoyê Çengzêrîn bi bîra min bixîne jî û herçiqasî kevalê nîvcomayî yê Xanoyê Çengzêrîn yê ku di Keleha Şener Ozmenî de, Keleha Xano bi bîra me bixîne jî, ji bo ku em di derbarê Zeman û Mekanê Keleha Şener Ozmenî nizanin- loma tu giringiya pirsê ‘’kingê’’ ji bo ser-karekterê wî X.’yî nemaye, ne ew dizane bê sereke rêveberiya kelehê kî ye, çend kes lê dijîn, taybenmendiyê xwecihên kelehê yên çînî û çandî, zimanê kelehê çi ye û ne jî em dizanin.(http://www.kulturname.com/?p=4619)

Ev xwendinên han me dibin ku? Hemû diyardeyên ku di van nivîsan de ne, berê me bi ku de dikin? Ziman? Vegotin? Mêjû? Rasteqîne? Xwezî mesela me bi tenê wêje bûya?! Bes wêje!Em ne wek romannûs û çîroknûs û helbestkar û rexnegirên xelkê bê minet in, ne wek wan di rehetiyeke bêsînor de ne, her yek ji me barê çar qantiran jehr û ziqûm avêtiye pişt û dil û mejiyê xwe, ji bona ku em rê li ber siyaseta ku bi derekê de naçevekin, em wêjeyê, belê wêjeyê bi kar tînin, pozisyona me ya li hundir ev e. Gelo em çi ne? Em çi kes in? Em çi teba ne? Ne “çima” lê em “ji kê re” dinivîsin? Ma ne ji Kurdan re? Ango, ji xelkekî ku bi zimanê dayika xwe dixwînê re, ma ne wisan e? Gelo dixwînin? Naxwe çima hejmarên me tiştekî din dibêjin?

Îmad Bernas: Vegotina çîrok û romanên te di bin reng û dengên ‘bûyîn û qewîmîn û danûsitandinên civakê û hwd’ ên di jiyanê de saz û ava dibin û li gel vê bi şêwaza vegotinê ‘pireke qahîm’ di navbera ‘zimanê rojane’ û ‘zimanê nivîskî’ de ava dike û bi vê yekê ziman hîn zelaltir dibe, belê pirs ev e; di demajoya nivîsandinê de tu li ser romanên xwe bi awayekî çawa dixebitî, ji bo te naverok girîngtir e an ziman, şêwaza vegotinê girîngtir e an wateya çîrokê, bi giştî jiyana di berhemên te de çawa ava dibe?

Şener Ozmen: Ev yeka han ji bo her nivîskarekî/ê, rasteqîneyeke ji yê/ya din cudatir dest nîşan dike. Ji ber ku her nivîskar, di demajoya nivîsandinê de, rasteqîneyeke din-ku ev ne belasebeb e-, diafirîne. Ez bixwe formalîst im, awaparêz û awasazkar im, lê ev nayête wê wateyê ku ez ji naverokê û sazkirina naverokê yên cûr be cûr sil bûme, naverok çi ye gelo? Heke ku em ji têgeha, ji qewlê Kak Dilawer Zeraqî ve ji “çemika” naverokê, tiştên ku di hundirê romanê de ne fam bikin, em ê di serê serî de têk biçin û ez naxwazim dubare, sêbare bikevim nav nîqaşên “şêwe û naverok”ê ya ku me çi xêr jê nedîye. Heke li darê dinê mabin, ji Marksîstan bipirsin bê şêwe girîng e yan naverok? Qediya çû! Em neşên bi çavên Marksîstên sedsala 19. li wêjeyê û hunerê binihêrin. Bêguman, ne bi tenê ji bo min, bo hemû nivîskarên salên 90î, ziman alaveke sereke bû, tew ez dikarim bibêjim ku bi tenê ziman û parastina wê, girîngtirîn babet bû û hîna jî, wisa ye. Aya em çi bi zimanê xwe dikin? Baş e, me îspat kir ku bi vî zimanê ku digotin û me jî digot, tiştek pê dernayê, me romanên qerase nivîsandin. Lê, em bi tu awayî neketin rojeva wêjeya cîhanê. Heke ku me bi Tirkî, bi Erebî, bi Farisî, bi İngîlîzî yan bi Elmanî, yan jî bi Frensî, binivîsanda, dê derfet zêdetir bûna ne wisan? Ango, me yê dev ji hemû tiştên ku em kirine em, berdaya... Em bi serê xwe û bi tena serê xwe ne birayê ezîz. Me ne dewlet e ne jî wezaret û ne balyozxane. Romanên ku bi zaraveya Soranî hatine û tên nivîsandin, em hîn nû dixwîninbê hemçerxên me yên Soran, tiştên çawa lê kirine. Hîn nû em bi ser berhemên Kurdên Qefqasan dibin, bê gencîneyeke çawan ji me re hiştine. Dam û dezgehên me tune nin, lên yên heyî jî, bi siyasetê bi rê ve diçin, wek li hemû deverên aloz, li Kurdistanê jî siyaset, berî estetîkê têt, belkî li Başur, ev yeka han hebekî şikesti be, nivîskarên li wir, gavek du gavan ji me pêşdetir bin, lê li wir jî, naverok, li gorî siyasetê teşe digire, dixwînim û dibînim. Li Bakur jî, bivênevêyên me henin, romannûs, danana siyasetê wek zarûretekê dîye û weha pejirandiye. Erê, bila qudsiyeta siyaseta heyî di romanên xwe de bi pêş bixin, lê vê yekê bila nekin formûleke nivîsandinê, belam weha dikin, dixwazin xwe li ber çavên xwîneran(!) şêrîn bikin. Ji hêla din jî, êrîşên ku li qudsiyetê tên kirin, dibe wêjeyeke hemçerx! Ev jî formûlek e, yan ev yan ew. Ev jî, tête wê wateyê ku civaka ku bi çanda siyaseta heyî teşe girtiye, bandoreke mezin li nivîskaran dike. Ha, di vir de hûn dikarin pirsa serbixwetiyê ji min û ji gelekan bikin bê serbixwetî bi ku ve diçe? Hûn dikarin pirsa ku J. P. Sartre derxistibû pêş, ango nivîskarê sergirêdayî û angaje, ji min bikin. Evana ne formûlên min in, ez baş dizanim ku ez di kawdaneke çawan de dijîm û dinivîsim, welatê xwe dizanim, mirovên xwe dizanim û dinasim, belengaziya wan, xizaniya wan, şervaniya wan, rûhiyeta wan... Di demajoya nivîsandinê de ez bi tu awayî pirtûkan naxwînim, guhdariya mûzîkê nakim, vexûrk venaxwim,bi xameyê û li ser kaxezan nanivîsînim, bi tenê, di lêkolîn û lêgerînên berî nivîsandinê de, çend defterên 200-300 rûpel û yên bêxêz, ji xwe re distînim û di wan defteran de dest bi sazkirina hîmên romanê dikim, wekî din, rûdinim ber kompîtûra xwe dest bi nivîsandinê dikim. Cî û war û mekan? Diçim û dibînim, heke mayîn pêdivî be, dimînim. Lehengên min ji ber ku ne leheng in (tiştekî ku ji wan re li çepikan xin nekirine), zorê didin min û mejiyê min...

Îmad Bernas: Di berhemên te de mirov pêrgî dijberiya jin û mêrî tê, yanî di berhemên te de di navbera ‘jin û mêrî’ an jî ‘keç û kurî’ de dijberiyeke dînamîk hertim heye; di ‘Keleh’ê de di çîroka bi navê ‘Jinûmêr’ de ev dijberî pir ‘berbiçav’e û di ‘Pêjbaziya Çîrokên Neqiyayî’ de di navbera Sertac Karan û xanima wî Merasîmê de ev ‘lihevdunekirin’ mirov pêşwazî dike û di ‘Rojnivîska Spinoza’yê de jî Helbest wekî karakterekî li dijî jinê xuyan dike; gelo sedem û sebebên vê dijberiyê çi ne? Û ji vê armanc û encam çi ye?

Şener Ozmen: Ev dijberiya ku te dîye, ji jiyana rojane têt, ji bo nivîskarên me yên jinparêz, jin heya bi derekê pîroz û bimbarek in, bila derewan mekin, hemû ew helbestên ku ji bo wan afretên îdeal hatine nivîsandin, bêçûne ne, di civakeke ku hîn jin seba gelek tiştên netu tên qirqirin de, ez neşêm qudsiyeteke navlaşan biafirînim, mejî her heman mejî ye, nayê guhertin, di xwepêşandanan de jin her tim li refên pêşîn de cî digirin, ka mêrên wan, kekên wan, birakên wan li ku ne? Birêz Omer Dilsoz, ku ne şaş bim di nivîseke xwe de qala van mijaran kiribû û çendekên wekî min jî (Jan Dost, Helîm Yûsiv û hwd.) bi dijberiyê dest nîşan kiribû; siheta wî xweş, ango min wekû nivîskarekî dijj-jinê dabû nîşan dan, lê tiştekî ji bîr kiribû Omer Dilsoz, ew jî di nav de, em nivîskarên “xwerû mêr”, çiqas dikarin bibin jin? Femînîzmeke pre-modern, nostaljiyeke teraqîperwer, laîsîzmeke ku ji Kemalîzmê teşe girtiye, ha ev in taybetmendiyên me yên jinparêz! Di berhemên min de jin, jin e, mêr jî mêr e, zarok jî zarok in... Hevrê ne, kebanî ne, dayik in, her çi bin, em bi çavine mêrtije li wan dinêrin...

Îmad Bernas: ‘Kelah’a ku ji hinek aliyên xwe ve nas tê xuyanê lê ji hinek aliyan ve jî asê û veşartiye, ‘Kelah’a ku zeman û mekanê wê nediyare; li kû  ye ev keleh? Go, Ev çi keleh e? Rexneyeke? Daxwazeke gelo,go, daxwazeke çawa?

Şener Ozmen: Keleh seranserê Kurdistanê ye...

Îmad Bernas: Di romana te ya bi navê ‘Rojnivîska Spînoza’yê de karakter pirin û ‘jiyana romanê (çîrokên tên vegotin)’ bi pevbestineke şareza hatiye hûnandin û li derdora karakteran xweş diherike û ev pirkarekterî di ‘Pêşbaziya Çîrokên Neqediyayî’ de di can û ruhê karakterekî de berdewan dike û herwiha ev pirkarakterî li gor çîrokê di ‘Keleh’ê de jî dom dike, gelo çavkaniyên ‘karakteravakirin’a te çi ne? Tu karakterên xwe çawa hildibijêrî an jî çawa û li gor çi ‘çêdikî’?

Şener Ozmen: Çavkaniyên min yên karakteravakirinê, ji çîroka karakterên ku heya roja îro di hem wêjeya cîhanê û hem jî xaseten di wêjeya Kurdî de hatine afirandin, tên, ev yek, ya duduyan, ne pêşewa ne karakterên min, ne pêxember in, her di vê civakê de ne, bi kêmasiyên xwe, bi aloziyên xwe, bi nexweşiyên xwe yên derûnî, li vir in, ez wan çendî bi xelekeke rasteqîneya efsûnî dorpêç bikim jî, ew ji xwe û ji heqîqeta xwe bi dûr nakevin...

Îmad Bernas: Sertac Karan; Sertacê Entîke, Sertacê Evîndar, Sertacê Mazoşîst, Sertacê Erêûerê, Sertacê Neçutişt, Sertacê Obsesîf, Sertacê Qiriktehl, Sertacê Dogmatîk…: ev hinek pênas, nasnav û awirneyên serlehengê  ‘Pêşbaziya Çîrokên Neqediyayî’ Sertac Karanî ne, hûn dikarin qala pirkarekteriya ku li gor demê û li gor rewşa Sertac Karan ya pîsîkolojîk bi hatûçûnên şîzofrenîk di can û ruhê Sertac Karan ango Sertac Xoce de ava bûyî û qala şêwaza vê cure vegotinê bikin?
Şener Ozmen: Min di hevpeyvînekê de gotibû ku Sertac Karan, dijj-lehengek e, paşnavê yan paşnavên wî, li gorî şert û merc û saqo û kawdanê diguhere, ev yeka han wek pêdivîyeke derdikeve pêşiyê, fenatêrtêre ango bukalemûnekî tevdigere, derûna wî jî li gor rewşa heyî tête guhertin, belê “entîke” ye, “evîndar” e, “mazoşîst” e, “erêûerê” ye, “neçutişt” e, “obsesîf” e, “qiriktehl” e, “dogmatîk” e... ev ne bi tenê nav û nûçik in, şêwejiyaneke ku di demajoyê de sazbûye û bûye bela serê wî.

Îmad Bernas: Di navbera hunera aktuel û rexnegiriya hunerê û roman-romanûsî û çîrok-çîroknûsiyê de ‘Şener Özmenek’î çawa heye? Gelo di nav van xebatên ‘piralî’ û ‘jihevdûcuda’ de dîsîplîneke çawa heye?

Şener Ozmen: Di pêvajoyê de min dev ji rexnegiriya hunerê berda, piştî bi sedan nivîsên têkel-mijar û pirtûka “Travma ve Islahat”ê ya ku bi Tirkî der çû bû, min bêhtir û bêhtir bala xwe da afirandine hunerî ya nenivîskî, çend sal in, li ser hunera min î aktuel, tezên akademîk û yên nîv-akademîk tên kirin, ji Newyorkê bigire heya Tokyoyê, mirov heya bi Amedê tên û min dibînin, meraqdar in, dixwazin hîn bibin, bibînin bê yekî li Amedê, çawan dikare bandorê li hunera cîhanê bike. Ev yeka han di serî serî de ji bo derûdorên hunermend yan rexnegirên Tirk re tiştekî ku nayêpejirandin bû, îmana wan ji Kurdên ku li cîhanê dengdayî diçû, hîna jî ev awirtêdan ji nav wan ranebûya. Wekî din, ez van herdu dîsîplînan“jihevdûcuda” nabînim, bi hev re jî nameşin, lê sûdê ji hev digirin. Dîtbarî, bandorê li ya nivîskî dike...

supermuslim, Şener Özmen

Îmad Bernas: Di bin siya gotina ‘edebiyat maka hemû huneran e’ de, edebiyat ji bo xebatên te yên hunerî çavkaniyeke gelo, bi ya te di navbera ‘edebiyat’ê û ‘huner’ê de danûsitandineke çawa heye?

Şener Ozmen: Danûsitandineke mêjûyî heye... Mînaka herî baş jî “William Blake” e... 

Îmad Bernas: Tu dikarî qala hunera xwe û qala xebat û berhemên xwe yên hunerî û qala jiyana xwe ya hunerî bikî; têkiliya te ya bi hunera aktuel re çi ye û çawa ye? ‘Vegotinên Plastîk’ tê çi wateyê û têkiliya wê ya bi edebiyatê re çi ye? Û tu heya niha qonaxên hunere xwe û hunermendiya xwe çawa pênase dikî?
Şener Ozmen: Bi kurtebirî dişêm qalê bikim; min Beşa Şêwekariyê qedand, ji bilî wê, di ber re min sê salên xwe da hunera sînema û şanoyê, min felsefe teriqand û baş bû ku min teriqand, piştî bi dehan salên bi boyaxkirina kevalan û pêşangehan derbasbûyî, di destpêka salên 90’î de min girîngî da hunerên aktuel, fotograf û vîdeo di van salan de derçûn. Min dev ji helbestnûsînê berda, her weha ji karîkatur û ji xêzeromanan jî. Têgeha “Vegotina Plastîkî”, di nav berhemên min yên hunerî de ciyekî girîng digire, di dawiya salên 90’î de û di destpêka salên 2000’an de, min çend defter çêkirin; The Story Of Tracey Emin (ÇîrokaTracey Eminê) yek ji wan bû û veçapa wê, li pêşangeheke li Mîlanoyê (Short Stories, 2001) hat kirin. Ji bilî The Story Of Tracey Eminê, min Mêrkujiya Manîfesta, Deftere Şîzo, Aqlêselîma Hunermendî Ya Berî Bi Sê Rojan, Istanbul Guide, û bi hevkariya hunermendê Amedî ya navnetewî Ehmed Ogutî re Coloring Book (Pirtûka Rengandinê) û Blood Sweeter Than Honey(Xwîn Ji Hingiv Şêrîtir e) çêkirin. Têgeha “Vegotina Plastîk”, di wan dem û dewranên ku min nivîs, wek helwêsteke hunerî derbasî hunerên aktuel kir de peyda bû, di salên 90’î de ji bilî min tu hunermendekî hemçerx defterên xwe yên ku bi ked û kespa destan hatibûn çêkirin, wek berhemeke hunerî nedixistin pêşangehan. Ji ber wê yekê ye ku ez ne ji nivîsê bi dûr ketim û ne jî ji cîhana dîtbariyê. Giştik plastîk bûn, lewre, ji mûjûya hunerê vedidizîn. Ççavine mherijî ﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽Ççavine mherij

Îmad Bernas: Ji ber ku tu hunermendekî navnetewî yî û di qada hunera aktuel de bi nav û dengî, li derdora te ji bo nivîskariya te ya bi kurdî û li ser wêjeya kurdî çi tê gotin, rexneyên ku tu jê keyfxweş dibî û gotinên ku li ber guhê te dikevin çi ne?
Şener Ozmen: Ma tiştê ku jê nayête fam kirin, dê çi bê gotin?

Îmad Bernas: Belê, bi giştî, di pêşerojê de li ser hunerê û ji bo wêjeya kurdî çi projeyên we hene?
Şener Ozmen: Roman heye, Kurdî heye, pêşangeh hene, ez heme, cîhan heye...

Kovara pênGAV hejmar 9

BERKEN BEREH: JI BO MİN HAIKU JİYAN Û RASTIYA VÊ DİNYAYÊ YE

“xelk li çi mijûlin/ tu li çi mijûlî/ dîno Berkeno” li ser helbesta herî kurt a cîhanê-‘haiku’-bi yekemîn helbest-haikunûsê kurd Berken Bereh re kurte-hevpeyvînek.Hevpeyvîn: Îmad Bernas

Berken Bereh

Haiku çi ye? Û ji bo te Haiku çi ye?

Haiku navê formeke helbestê ya japonan e ku bi berdewamiya kevneşopiyeke sedan salan kemiliye û bû ye teşeyeke resenî xweser. Haiku ji sê ristan pêk tê;her ristek ,go-shîchî-go (5-7-5)kîtene. Bi vê taybetiya xwe haiku helbesta herî kurt a li cîhanê ye. . Helbesta Japonî li ser vê helbestê ava bûye. Îro jî her sal li Japonyayê mîhrîcana haikuyan tê lidarxistin û helbestvanên haikuyan ên welatên din diçin vê mîhrîcanê. Mîna figûrên çanda Japonan ên mîna xwarina xav, geisha, kimono, harakîrî, gulaşa somo, dêlindêzên çayê, yakuza û hwd. haiku jî piştî ronesansa Japonan li gelek deverên dinyayê belav bû û bi dilşadî hate pêşvazîkirin û bandoreke ecêb li ser helbestvan û helbesthezan kir. Îro roj hema tu welatek nemaye ku helbestvanên wan ev cûre helbest neceribandine û nenivîsandine. Dîsa gellek haikuyên Japonî hatine wergerandin li zimanên din.

Gelek kes ji ber vê kurtbûn û sadeyiya wê dibêjin qey nivîsandina haikuyan pir hêsan e, lê dema xwe bera hundurê wê didin nikarin ji bin derkevin. Ger em taybetiyên haikuyê rêz bikin;
Haiku dîtin û têgihîştineke resen û sade ya xwezayê ye. Ew xwezaya bi peyvan hatiya şirovekirin. Di vê nimandin û şiroveyê de gotinên hunerane nayê bi kar anîn.Ji xwe ya haikuyê bilind û bi nirx dike jî ev vegotina ji rêzê ye. Di haikuyê de tişta herî balkêş ew e ku ya niha diqewime, bi liv e û dê bibihure biçe. Ango ya wêneya kêlikeke li ber çav ya diherike, diçe û ya piştî sekana wê kêlikê ye. Bi vegotineke din ya tê guhertin û ya divê bê guhertin bi peyvine hêsan û bervekirî raberî me dike. Bi vê wênekirinê li me dide zanîn ku ev dinya ne ebediye. Her tişt xwediyê temenekî ye, her tişt tê û diçe. Haiku ne bertekiyên me lê bi xwe re dibe sedema bertekiyan di hundurê dil û hişê însên de. Bi kurtasî nihêrtineke; ji xwezayê ber bi jiyanê. Bi vî awayî haiku hevaheng û yeksaniyekê di navbera civat, kes û xwezayê de pêk tîne.

Ji bo min haiku xweza, jiyan û rastiya vê dinyayê ye. Ez di wê de ne tenê xwe her wiha vê kosmosa pir fireh, kûr û têra xwe ji xwe dûrketî û lewitî dibînim. Ev dîtin carna bi xwe re hêz û şiyanekê dide min da ku xwe li hember hemû neçêyiyan ragirim û carna jî xwe teslîmî wê xwezaya ku me bi destê xwe-her wiha bi wê re xwe jî-lewitandiye bikim. Lê bi giştî haikû wek terazûyekê di navbera dil, hiş û rastiya cîhanê de ahengekê pêk tîne ku tevî hemû neçêyiyan jî bi aram û bi dilxweşî bijîm.

Te çawa dest bi nivîsandina Haiku'yan kir, cara pêşîn te sûd ji çi wergirt?

Min cara ewil di berhema Haiku Başo de haiku dît(1999). Wexta min haikuyên li wir xwendin wek kesê tiliya xwe dane ser ceryanê ez hilciniqîm. Tiştine ji rêzê, tiştine ku gelek caran bala mirovî nakêşe bi awayek sade û xweşik hatibû nivîsandin. Helbet wan gelek bala min kêşa û min xwest haikuyan û gelek cureyên kevnetorî û filklora me bidime ber hev. Min dît ku nêzîkayiyek heye di navbera wan de; wek mamik û gotinên ji bo wê kêlikê û demsalan. Mînak; di zaroktiya xwe de ez û çend heval em çûn diziya xiyar û tirî. Hevalê me Reşo çû bostanê û me dît dengek ji bin kizwanê hat, hema min li wir ev rist gotin; /li bin kizwanê/tê te dengê Xanê/Reşo ket bostanê, Li banê Xanê/vekir kulîlka nîsanê/Şirnexiya meclis danî. An, Rebenê/ya min dît kesî nedît/ya te da kesî neda. Ji Bohta herin cota/ji Behdîna herin kadîna, hwd. Paşê min li ser haikuyan lêkolin kir. Hema bibêje ku tu berhemek ya li ser haikuyan hatî nivîsandin nemaye ku min nexwendiye. Hê jî her li haikuyan digerim. Niha jî gelek caran bê hemd di ber xwe re dibêjim û bi tiliyên xwe kîteyan dijmêrim,ka bûn heftdeh an ne.

Bi rê ya Haiku yê te xwest di zeviya helbesta kurdî de, bi zaravayê kurmacî, çi zêde bikî? Te xwest tovekî çawa biavêjî vê zeviyê?

Wek tu jî zanî û dibînî ku helbesta kurmanci ya niha  li bakur her xwe dubare dike. Gelek helbestvanên ku ev demeke dirêje xwedî dîwan in jî deng ji kozika wan nayê. Yên di kovar û rojname û intirnêtê de tên belav kirin jî hema bibêje ku ji yek qelemê derketine. Mijar, form, newa, vegotin…her yek e. Lê divê helbesta me bi gor dem û durvê civakê her ber bi pêş ve biherike û bi gor heyama xwe, xwe ji nû ve saz bike. Gelek helbestvanên me bi çavekî xerab li klasîka kurdî û formen wê dinihêrin. Ev nêrîn ne bi dile min be jî rastiyeke wê heye. Wê formê dewra xwe qedand. Nexwe divê em rê û rêçine nû ji helbestê re peyda bikin da bikare li ber xwe bide. Birha bêtir jî ev sedemên min li jor destnîşan kir, kirin ku berê xwe bidime deverên din û li rêyeke din bigerim. Mebest û armanca min ew bû ku aso û bergeha helbesta kurmancî zelaltir, firehtir û rengîntir bibe. Em jî wek şênî ,mirovhez û xwezaparêzên vê cîhanê ji koxka xwe derbikevin û bi reng, xeml û nasnama xwe ji vê kosmosê re bibêjin merheba! Niha jî di  vî warî de dinav lêgerînê de me. Ger min karibe qet nebe ew “hiş”ê xweguhertinê danîbe ser sifra helbesta kurmancî baş e.

Te bi çi awayî xwest nêzikî Haiku'yê (ku Haiku formeke helbesta Rojhilatê Dûr e û taybetmendiyên wê pirin) bibî?

Divê di serî de şaşiyekê destnîşan û çareser bikim; haiku ne helbesta Rojhilatê Dûr, lê ya Japona ne. Ger bêm ser pirsa te; di serî de tenê ji bo meraqekê. Min xwest wê nas bikim. Piştî vê dostaniyê min xwest wek formekê daxilî helbesta kurmancî bikim. Bi her dan û standinê re têkiliyeke xurt di navbera me de pêk hat. Lew  poetîka û forma helbesta min  hem ji alî şêwaz û hem jî bi gelek taybetiyên din nêzî haikuyê ne. Helbest kurt in, peyv sade û tîrbûnekê dihewînin di xwe de. Li hêla din wêjeya me ya devkî –stran,tiştonek,aforîzma…û haiku wek du dostên dilsoz xuya dikirin. Her du netew jî di jiyana xwe de her bi xwezayê re dane û standine û di çand û kultura wan de şop û rengên vê dan û standinê baş dixweyên. Vêca min xwest giyan, hiş, raman, xewn û xiyalên kurdan bi derfeta haikuyan ji nû ve û bi çêj û tahmeke cûda birêsim û vebêjim. 

Haiku'yan çi ji te bir û çi li te û li helbesta te zêde kir, çêj û tahmeke çawa da helbesta te û Haiku dê coyeke çawa di wêjeya Kurdî de veke?

Haikuyan bê guman gelek tişt ji min birin. Hema xewa şevan. Ta demekê rûyê xwe ber bimin baneda. Nazdariya wê kir ku axaftina normal jî ji bîr bikim. Gelek dost û hevalan kenê xwe bimin dikirin.”Erê Berkeno! her tişt safî bû vêca dora hayko-maykoyan e”. Vêca li dereke ku tu nirx û qîmeta helbestê tûne ye, tu rabî û tiştine nû biceribînî. Gelek caran min ji xwe pirsiye ku “bi rastî tu dixwazî çi bikî? Va kes tu qîmetê nade haikuya te ya quzulqurt.”Heta min bo vê rewşê haykoyek lê kir; ”xelk li çi mijûlin/tu li çi mijûlî/dîno Berkeno!“

  Haiku yê tiştine hêja li min û helbesta min zede kir. Berê hemiyan kir ku bi xwe re aş bim, bi xwezayê re wek dostekê bidim û bistînim, xwe û giyanê xwe çêtir binasim. Qedr û qîmeta “kelik”ê ya jiyanê fêr bibim. Ya giringtir jî “ne mecbur im ku wek her kesî bihizirim û bijîm.” Ango wek bijîşkekî ez rehabîlite kirim.

 Di serî de kir ku nirx û buhayê wê zêdetir bibe. Ji ber çi? Lew, helbestvanên kurd wek civaka xwe her bi “em”ê axifîn, qîrîn, dan du heman xezalê, ji heman helbestê û ji heman xewnê ku hê jî bi xumame hez kirin. Aha haikuyê ew derfeta “takekesitiyê”da helbesta min. Nasname û kiraseke cûda ji min re fesiland. Helbesta min ji dîlitiya “hêma”yê –ya ku hê jî em nizanin ka ew çi ye-rizgar kir. Berê helbestê da hiş û bîreke bervekirî. Giringiya hevahengiya ritm, peyv û newayê, rûxandina kelehên tixûbparastinê ya mijar û harmoniya honandina wê li min da zanîn.

Haiku dê di helbesta kurdî de bi xwe re gelek tiştine qenc pêk bîne. Yek,giringîya resenî û xweseriya helbestvanî. Rêya xwe nasîn û cudahiya di navbera civatê, avakirina takekesiyekê, lêgerîna formine cûda ya helbestê û ya herî giring jî di navbera helbesta klasik û ya modern û devkî de bibe ahengsazkarek. Wê helbesta niha ji xew rake. Wê bike ku bi rastiya jiyanê re li hev were û bi vî awayî dev ji retorîka xiyalî berde. Wê şuna dilî hiş û bîrê daxilî helbestê bike. Wê bike ku ziman qedr û qîmet bibe. Wê ziman bi resenî û spehitiya xwe ve daxilî helbestê bibe .Ji helbesta sloganîk, evîna rijî, xewnên xiyalî, an vegotineke zuha û bê reng ,helbesta zimanî bi xwe pêk were. Wê helbest bi derfeta haikuyê dakeve qada gel. Wê rêya xwendin û têgihîştinên cûda veke. Ma tişta me ji helbestê daxwaz dikin ne ev in?

Bi qasî ku em pê dizanin têgeha Haiku yê di helbesta kurdî de têgeheke nû ye û em dizanin ku ev cure di helbesta kurdî de bi cenabê te dest pê kiriye. Li gorî te Haiku çiqas li bejn û bala zimanê kurdî tê, Haiku û helbesta kurdî bi çi awayî û çiqas nêzikî hev in?

Helbesta kurdî û haiku ne dûrî hev in. Ger em helbesta klasik deynin aliyekî em dibînin ku ji beriya sedan salan ta niha di helbesta devkî de tiştine nêzî haikuyê hatine afirandin û vegotin. Wek ku min li jor jî destnîşan kir mamik, heyranok, gotinên li ser demsalan, yên li ser kêlikên jiyanê mînakine baş in bo haikuyan. Ji hêla zimên ve çendîn pirsgirêkên mezin hebin jî-zimanê japonî ne pirkîte ne û her kîte bi tîpên dengdar diqedin-wek zimanên hind-ewropî bi kurmancî jî dikarin haikuyên delal werine nivîsandin. Ji xwe li gelek welatan ne hewce ye forma (5-7-5) bê parastin. Ya bingehîn qaliba heftdeh kîteyê ye. Ez li intêrnêtê dibînim ku bi navê helbestên mobîl gelek haiku tên nivîsandin. Armanc ne ew e ku em bişibin Japonan lê em sûdê ji helbest û teşeya wan werbigirin û ji bo vegotineke xweşiktir wê bi kar bînin.

Di dawiyê de mamoste tu dixwezî çi bibêjî? Kerem bikin…

Wek gotina dawî; ez hêvîdar im ku helbestvan û helbesthezên kurd li min negirin ji ber van gotinan. Ya min lêgerînek bû,desnîşankirina form û şêwazeke cûda, ez bawer im dê gelek helbestvanên hêja haikuyên mişt kurdî binivîsînin. Hêvîdar im ku ev ezmûneya min bo geşedana haikuyên kurdî yên hêjatir bibe pêngavek. Ji ber kêmasiyan ez xwe davêjim tor û bextê seydayên haikuyên Japonan û li ber giyana wan bejna xwe ditewînim.

Kovara pênGAV, hejmar 6

Kurte Jînenîgariya Helbestvên BERKEN BEREH

Berken Bereh; di sala 1954ê li bajarê Şirnexê hatiye dinê. Yekem car helbestên wî di kovara Tîrêjê de (yekemîn kovara kurdî ye li bakur) de hatiye belavkirin. Heta niha helbest û nivîsarên wî di gelek kovar û rojnameyên Kurdî de belavbûne mîna (Nûbûn, Nûdem, Jiyana Rewşen,Nûbihar hwd.) Di sala 1998-1999 de di pêşbirkên helbestê yên ji alî Komeleya Malbatên Girtî û hukumxwariyan û ji alî Kovrara Rewşenê amade kirî de bi xelatên 1. û II. hate xelat kirin. Di sala 1999 de bi navê "Kulîna Kulîlkan" kovareke internetî amade kir. Çar hejmar derket. Ev yekemîn kovara internetî li bakur bû. Helbestên wî di Tv yên Kurdî, Radyoya Elmanî WDR û SBS ya Avustralya de  hatine xwendin. Çend helbestên wî  li fransa bi frensî hatine weşandin û bûne materyalên tezan. Li zanîngeha Zankoya Bilgî û çendîn Komeleyên Civakî de tevlî konferans û panêlan bû. Ji bilî navê Berken Bereh, bi navên Argeş Amedî, Serwer Botî û Mem  Bêtîr nivîs û gotar nivisîne. Hê jî di kovar û rojnameyên kurdî de nivîskariya xwe didomîne.

Berhemên Wî;

Êş– 2001,  weşanên Sî

Şagirtên Evînê -2003, weşanên Sî

Pandomîm-2006, weşanên Belkî

Şîna Helbestê-2008, weşanên Doz

Dilê Min Palgehe Ji Işqê Re(digel ên berê-şerbeta ji êgir û haiku-hemû berhem)-Weşanên Lîsê-2011
Ji Dûriyê Re, 2013, weşanên Lîs
Ji Dîwana wî(hemû berhem) bijarteyek ji hêla Şener Özmenî ve bo zimanê tirki hate wergerandin.

Dilê Min Palgehe Ji Işqê Re, hemû berhem, Lîs, 2011, Amed

siya şevê

“Ji ber ku em ji ‘Zeng’ê nefilitîn lewma em ‘Pûç’ bûn.”

Hevpeyvîn bi Siya Şevê re
Hevpeyvîn: Îmad Bernas

pênGAV: Gotinên sitranên Siya Şevê gellek helbestîk in û ji aliye hestewariyê ve jî têr û tejî ne. Em bêjin ev helbestîkbûna we û ev hestyariya we ji çi ye, yanî bingeha vê muzîka we ji ku ye?

Siya Şevê: Di jiyana vê serdemê de ji hêla aborî ve ji hêla sosyalî ve û ji her alî ve li ser têkiliyên mirovan û bi taybetê jî şer, şer ê ku li Kurdistanê û li Rojhilata Navîn diqewime. Ji bo wana çavekî ewqas tûj û an jî guhekî ku gellekî rind dibihise nelazime. Tenê mirov ji xwe re û ji derdorê xwe re hinekî objejtîf bibe û hinekî berpirsyarî binere wê her tiştî elenî û aşkere bibîne. Û hûn rabin qelem bigirin destê xwe van tiştana bikin stran, wê bi xwîn û can be yanî mirov tiştê ku dijî tiştê ku dibîne û tiştê ku dibihîze bê derew raxe ber xwe û li ser bifikire wê gavê ew ê bibe pêngavek herî mezin... Jixwe hunera baş ji bi vî rastiyê diafire.

pênGAV: Hûn çawa dikarin bi çavekî objektîf li van/wan bûyerên diqewimin binêrin? Ji ber ku medya ne medyayeke objektîfe û ev jî tesîrek e mezin li ser mirovan çêdike…

Siya Şevê: Tenê bi çavê wan nenêrin bes e û jixwe ew bi çavekî popilîst li wan/van bûyeran dinêrin û ev jî ji desthilatdariyê tê, lê tu li ser rastiya xwe lêbinêrî tu her tiştî dibînî ka çawaye…

pênGAV: Lê we got rastî gere ez bipirsim. Hûn di stranên xwe de dibêjin “şev derewe” “hez derewe” “barana derew dibare” “ala derewe” hwd. yanî her tişt li ser ‘derew’ekê ava bûye. Û em bêjin rastiya Siya Şevê çiye? Eger ewqas ‘derew’ li dor Siya Şevê hene Siya Şevê çi rastî dîtiye û afirandiye?

Siya Şevê: Ewqas ‘derew’ li cihekî kom bikin û şûnde ên ku di destê we de dimîne ew rastiya we ye. Ew jî çiye ew kesayetiya we ye... yanî kesayetiya we ya li ber şer çiye ya di jiyanê de çiye, ya li ber hezkirinê çiye, rastiya we jî ew e.

pênGAV: Belê em bên ser navê ‘Siya Şevê’ lê em nabêjin çima ‘Siya Şevê’; ji bo ku ‘sî’ hebe gere ronahî hebe, we di şevê de çi ronahî dîtiye?

Siya Şevê: Di şeve de, me hêj ronahî nedîtiye…

pênGAV: Lê hûn lê digerin…

Siya Şevê: Belê, em lê digerin…

pênGAV: Yanî ez nabêjim çima ‘Siya Şevê’ dibêjim şev tariye, reş e û ‘Siya Şevê’ li dû şopa çi ronahiyê ketiye di reş-tariya şevê de? Yanî şevê siyeke çawa heye, di reş-tariya şevê de we ‘sî’ çawa dît?

Siya Şevê: Yanî ji xencî tiştên li derdorê em dibînin, ji xencî tiştên li ber çav baş tê dîtin, di jiyana mirovan de tiştên zor û zihmêt, ewqas tiştên reş heyî, yanî tiştên ku paşde mayî; evana di jiyana mirovan de ji her tiştî zêdetir reş in. Vêca di jiyana mirovan û di ruhê mirovan de ewqase êş û kul û îşên zihmet hebe mirov bixwe dibe(in) siya şevê. Û em tiştên ku di jiyana miraovan de heyî lê yên ku nahên dîtin yên ku di tariya şevê de mayî yên ku herkes nabêje dixwazinku bidin xuyakirin. Hunera me pêtir li ser aliyên mirovan yên veşartî û herwiha li ser tiştên veşartiye.

pênGAV: Yanî di şevê de ronahî heye

Siya Şevê: Ne ronahî lê jixwe ronahiya şevê ji şevê reştire. Gava mirov vêya dît di hişê mirov de hin tişt baştir zelal dibin. Yanî mirov di şevê de baştir fam dike û va fam bun êşekî mezin tarîyekî mezin û hertişt zêde rîyekî dirêj vedike yanê zanebun eşa herî mezin bi xwere tîne . Vêca rola hunermendan jî di vir de dest pê dike hunermend nikare weke her kesê be. Eger ku hunermend be gere van rûyên veşartî yên di ‘siya şeve’ de mayî bide xuyakirin. Me jî xwest em wan/van tiştên veşatî bi rêya muzîkê bibêjin û biqêrin.

pênGAV: Belê em ji nav reş-tari-ronahiya şevê derbasî ser albûmên ‘Siya Şevê’ bibin. Albûma yekemîn ‘Zeng’ û albûma duyemîn ‘Pûç’.Em dibînin ku navên albûman jî weke navê ‘Siya Şevê’ ye navên cudane, ecêbin. Wek tarz, razberî, metafor; nav çima ‘Zeng’ û li dû wê çima ‘Pûç’?

Siya Şevê: Tiştên ku di ruhê me de di jiyana me de wek êş û kul û evîn û şer ewqas tûj bûne ku êdî me zengarî dikin. Û mirov çiqas xurt be jî nikare xwe li ber vê zengariyê bigire, yanî tiştê ku zeng digire çiqas saxlem be jî ji hev vediqede. Îro jiyana li Kurdistanê û em bixwe û mirovahiyê zeng girtiye.

pênGAV: Yanî jiyaneke zengarî heye

Siya Şevê: Belê, jiyaneke zengarî heye ji wê bonê me navê ‘Zeng’ li albûma yekem kir.

pênGAV: Û piştî ‘zeng’ê çima ‘pûç’? ‘Pûç’ xirabtire an jî ‘zeng’? Ez bêjim em ji ‘zeng’ê filitîn vêca ‘pûç’bûn an…

Siya Şevê: Na, ji ber ku em ji ‘Zeng’ê nefilitîn lewma em ‘Pûç’ bûn. Em hem zengarîne û em hem jî pûç in.

pênGAV: Zengarî û pûçatiya ku em ketine nav de bi asîmîlasyonê hertim zêde bûye û zêde dibe. Muzîka kurdî li dijî asîmîlasyonê roleke çawa lîstiye? Dilîze? Û dikare rolekî çawa bilîze?

Siya Şevê: Muzîka kurdî li dijî asîmîlasyonê zaten roleke mezin lîstiye û di siyaseta Kurdên bakûr de jî vê yekê îfadeya xwe dîtiye. Jixwe hunermend weke Aram Tîgran minakekî mezine hunermendên din û dengbêjan jî di heman rolê de cih girtine. Ew rol îro jî didome û jixwe wê bidome jî. Wejê jî eynî wusa jixwe wêje û muzîkê pevre hevûdu temam kirine û hevûdu temam dikin.

pênGAV: Muzîka Kurdî ya îro, li gor we, çawa ye? Başe? Ne başe? Çawa didome?

Siya Şevê: Em nikarim bêjin başe an jî nebaşe, ev ne heddê me yê lêbelê kême. Kêmasiya wê jî çawa bejim, kasî êşême mezine ... zanîngeha wê tunneye û konservatuareka wê tuneye û hwd.. Di hêla wêje yê de jî heman problem hene. Wêje û muzîka kurdî ji hevûdu ne cuda ne.

pênGAV: Belê, di aliyê perwerdehiyê de kêmasî pirin, raste, ev jî problemeke gellekî dijware û gere kurd van pirsgirêkan çareser bikin. Dizanim ku hûn karê albûma sêyemîn dikin û di albûma sêyemîn dikin û navê albüme jî ‘Bêyom’e piştî ‘Zeng û Pûç’ê nav çima ‘Bêyom’ û div ê albüme sêyemîn de em ê ‘ Siya Şevê’ yeke çawa guhdar bikin?



Em ketine jiyaneke bi her alî ve hatiye dorpêçkirin û em bi çi terzî nikarin weke xwe bijîn. Tiştên ku jiyana me dagir dikin, gellek zede û gellek jî dijwar in. Nasnameyeke me ya ku xwe bi zorê dide qebulkirin heye, ewa jî bêyomiyeke herî dijwar e. Di jiyana me de bêyomiyên me yên navxweyî gellekî zede û xurt bûne. Siya Şevê’yek çawa ; wê heman terza me bidome û albûma sêyemîn ji dê weke albûmên din tijî be bi ya me. Siya Şeve, rastiya xwe didomîne lê forma xwe hebekê guherandiye.

pênGAV: Em li bendê ne û gellek spas ji bo vê hevpeyvînê û gellek spas ji bo muzîka we ya ji nav jiyanên zengarî û pûçbûyî re derbas dibe û tê û li ser jiyanên zengarî û pûçbûyî re diqîre.

Kovara pênGAV, Hejmar 7

Li vî bajarî, li Ameda paytext, li ser navê gorbihuşt Mehmet Uzun; "Mehmet Uzun Kent Kütüphanesi"* û "Parqa Mehmed Ûzûn" hene bes li ser navê qedirbilind Celadet Elî Bedirxan, herwiha gelek kesên kedkar yên beriya Mehmed Uzun hebûn, kevirek jî tune ye. Niha jî amadekariya muzeya Mehmed Uzun tê kirin, bi min beriya muzeya Mehmet Uzun divê muzeya zimanzan û xebatkarê kurdî Celadet Elî Bedirxan hebûya... mixabin ev kêmasîyeke mezin e ku heta vêga li paytextê Kurdistanê li ser navê Mîr Celadet Elî Bedirxan kevirek jî nîne...
*Pirtûkxaneya Mehmed Ûzûn ya Bajêr